Kimdir Bu Şamanlar?
Özellikle Avrasya ve Sibirya’da tarih öncesine kadar uzanan, iyi ve kötücül ruhlar arasında bağlantı kuran, animistik dünya görüşüne sahip topluluklardır. Bu konuda ne yazık ki primitif kaynakların sebep olduğu bir yanılgıdan dolayı Şamanizm’in din olduğu düşünülmektedir ancak Şamanizm sadece bir inanç sistemidir. Bu inanç sisteminin felsefesi ve süregelen ritüelleri çeşitli dinlerin oluşumuna etki etmiş olarak düşünebilir fakat bu konuda yeterli kaynak bulunmamaktadır. Bu yazımda Şaman kültürünün Mağara ve kaya resimlerine yansımasını ele alacağım.
Resim Sanatının Prototipleri
Bilinen en eski kaya resimleri Paleolitik Çağ’ın sonlarına tarihlenmektedir. Bu resimler belki insanların kendilerini ifade etmek istemesi ya da çeşitli ihtiyaçlarından ortaya çıkan ilk entelektüel eserlerdir. Dolayısıyla bu resimleri yapanlar tarihin ilk ressamları olduklarının farkında bile olmadan yaşayıp gitmişlerdir.
Genel olarak baktığımızda hayvan figürleri ve av sahneleri çoğunluktadır. Ben bunların ilk insanların yemek listesi ya da akşam yemeği menüsü olduğunu düşünüyorum diye esprili bir yaklaşımda bulunsam da bu resimler sayesinde dönemin yaşam şekline tanıklık edip coğrafyanın barındırdığı hayvanlar hakkında bilgi edinebiliyoruz.
Bu resimler bulunduğu coğrafya ve tarihsel sınıflandırılması gibi sebeplerle Şamanlara ait olduğu düşünülüyor. İçerik bakımından Şamanik özellikler taşıyan bir çok mağara ve kaya resmi de mevcuttur.
Şamanlara ait stilize edilmiş insan figürleri çoğu zaman ayin, tören, savaş, doğum, cenaze töreni gibi sahneler içermektedir. Ayrıca güneş ve geyik figürleri de Sibirya mitolojisinde önemli yer tutar. Bu sebeple coğrafyanın mitolojik figürlere doğrudan etki ettiği söylenebilir.
Dünyanın İlk Resim Teknikleri
Mağara duvarlarına resim yapmak oldukça zor olsa gerek ki çeşitli yöntemlerin gelişmesine sebep olmuştur. Bu duvarlar oldukça sert ve düz bir zemin olduğu için kabartma vb. yapılamayıp daha çok kazıma, gagalama ve boyama yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemlerden hangilerinin kullanılacağında belirleyici unsur duvarın biçimi ve kullanılacak motiftir.
En eski örneği 30 bin yıl önceye tarihlenen boyama yönteminde renkli kil kullanıldığı için genellikle kırmızı ve üst paleolitik dönemde öğrenilen is püskürtme yöntemiyle siyah renk kullanılmıştır.
Şaman Figürleri’ne Rastlanan Les Toris Mağarası
Fransa’da bulun Les Toris Mağarasında yüksek ihtimal Şamanlara ait olduğu düşünülen resimlerle ilgili oldukça güçlü kaynaklar vardır. Bu mağaradaki en ünlü resim bir kısmı insan bir kısmı hayvan olarak tasvir edilen (Teriantrop) bir örnektir. 1953 yılında Macar Arkeolog Janas Makkay makalesinde bu figürün Şamanların tarihçesine bir kanıt olduğunu belirtmiştir. Başı ve gövdesi geyik formunda olup arka ayakları insan bacağı, ön ayakları ise insan eli formunda resmedilmiş bu figür, kaynaklarda Şaman ya da büyücü olarak geçer.
Şamanların ayin sırasında transa geçip ruhlarının bedenlerinden çıktığına inanılır. Şaman, yer altına veya göğün yedi katına kötü ruhlarla mücadele etmeye ya da iyi ruhlardan belki de atalarından yardım istemeye gider. Bu boyut değiştirme sırasında Şamanların hayvan postlarından kostümler giydiği bilinmektedir. Bu kostümler sayesinde hayvanların gücünü ve özelliklerini bünyelerinde topladıklarına inandıkları düşünülmektedir. Mihaly Hoppal Şamanlar ve Semboller adlı kitabında Şamanların hayvan postu giymesini Trans halindeki ruhun bedene geri dönmesini garantilemek olarak yorumlamıştır.
Kaynakça;
UYSAL, Gülfem. Mağara Sanatı, V. Ulusal Speleoloji Sempozyumu. Mart 2011
HOPPAL, Mihaly. Şamanlar ve Semboller- Kaya Resmi ve Göstergebilim. YKY. 2013
İNAN, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Türk Tarih Kurumu. 1986
